Siverek Tarihi hakkındaki eserler

Siverek tarihi hakkında yapılmış çalışmalar üzerine Munzur Üniversitesi Tarih Bölümünden Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. İhsan Satış'ın yazdığı değerlendirme yazısı

Siverek Tarihi hakkındaki eserler
27 Mayıs 2017 - 09:07

Siverek, gerek eski bir yerleşim yeri olmasına gerek XIX. yüzyıla kadar önemli bir sancak olmasına rağmen ülkemizde hakkında yapılan çalışmalar iki elin parmaklarını geçememektedir. Esasında Siverek’te saklı tarih ya da çalışılmamış tarih çok fazladır ve Siverek ile ilgili çalışma yapacak kişi rahatlıkla kendisine bir konu bulabilir. 2001 yılında Siverek hakkında yapılan bir sempozyum (IV. Siverek Şire Üzümü Kültür ve Sanat Festivali “Tarihte Siverek” Sempozyumu) yöre hakkında önemli bilgilerin ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Ancak bu tür sempozyumların geleneksel hale getirilememesi yöre hakkında birçok konunun karanlıkta kalmasına neden olmaktadır. Peki, hal böyle iken Siverek tarihine ilgi duyan ve bu konuda bilgi edinmek isteyen meraklı okuyucular ne yapacaklar. Öncelikle bir kişi Siverek tarihine ilgi duyuyorsa ya da Siverek üzerine çalışma yapacak ama henüz konuyu kafasında yeterince belirlememiş ise ilk yapacağı adım Siverek literatürünü yani Siverek üzerine yapılmış çalışmaları tarayacak ve okuyacaktır.

Tarihçiler bu adımda genelde ilk yaptıkları şey Yükseköğretim Kurumu’nun Ulusal Tez Merkezi’nde kendi konusuyla ilgili herhangi bir yüksek lisans ya da doktora tezi var mı yok mu ona bakarlar. Bugün itibariyle Ulusal Tez Merkezi’nde Siverek kelimesi ile yaptığımız bir taramada karşımıza muhtelif ana bilim dallarında 1990-2016 yılları arasında hazırlanmış 17 adet tez çıkmaktadır. Bunların tamamı yüksek lisans tezleridir. Bu tezlerin 4’ü Tarih, 2’si Coğrafya, 1’i Müzik, 1’i Gıda Mühendisliği, 3’ü Ziraat, 1’i Çevre Mühendisliği, 1’i Veteriner Hekimliği, 1’i Sosyoloji, 1’i Jeoloji Mühendisliği ve 2’si Eğitim-Öğretim bilim dallarında hazırlanmıştır. Henüz Siverek üzerine yapılmış bir doktora tezi yoktur. Ancak bildiğim kadarıyla Mardin Artuklu Üniversitesi’nde Ekrem Akman’ın “Şeri’yye Sicilerine” (Mahkeme Kayıtlarına) Göre Siverek üzerine bir doktora tezi hazırlamaktadır. Çalışma tamamlanıp, yayınlandığında şüphesiz Siverek tarih literatüründe büyük bir boşluğu dolduracaktır. Son olarak doğrudan Siverek üzerine yazılmayan ama Siverek tarihi ile ilgili bilgilerin bulunabileceği tezler Diyarbekir vilayeti üzerine hazırlanmış tezlerdir. Malumunuz Siverek uzun yıllar Diyarbekir vilayeti içinde yer aldığı için, vilayet üzerine yapılmış çalışmalarda Siverek ile ilgili bilgiler bulmak mümkündür. Bir örnek verecek olursak Mehmet Salih Erpolat’ın XVI. Yüzyılda Diyarbekir Beylerbeyi’ndeki Yer İsimleri adlı doktora tezi incelendiğinde Siverek’teki yer adları konusunda bilgi bulunabilir.

İkinci adım olarak Siverek üzerine hazırlanmış araştırma-inceleme kitapları ve makaleler incelenebilir. Bugün yaptığımız kısa bir taramada akademik düzeyde hazırlanmış iki kitap ve sempozyum bildirileri haricinde üç makale karşımıza çıkmaktadır. Kitapların ilki Sadettin Özçelik ve Erdoğan Boz tarafından hazırlanan Siverek Merkez Ağzı Dil İncelemesi, Metinler, Sözlük adlı kitaptır. Bildiğim kadarıyla bu tür çalışmaların hazırlanması oldukça meşakkatlidir. Çünkü genelde Türk Dili ve Edebiyatı bölümlerinin hazırladığı bu çalışmalarda 70 yaş üstü insanlar konuşturulup, konuşmaları kayıt altına alınır. Daha sonra bu kayıtlar dinlenerek bölge ağzı incelenir. İkinci kitap tarafımızdan hazırlanan 1835 Tarihli Siverek Nüfus Defteri I (Dağbaşı ve Şehr Nahiyeleri) adlı çalışmadır. Adından da anlaşıldığı üzere Osmanlı döneminde kalma bir nüfus defterinin günümüz harflerine çevrilerek, değerlendirilmesinin yapıldığı bir çalışmadır. Bunları yanında doğrudan Siverek üzerinde olmasa da belki burada zikredilmesinin faydalı olacağı birkaç çalışma daha söylenebilir. Yahya Yeşilyurt, Siverekli M. Nurettin Bey Hayatı ve Yemen Lâyihası adlı bir çalışma yapmıştır. Çalışmada çoğunlukla Yemen üzerinde odaklanmıştır.

Makalelere gelecek olur isek öncelikle 1999 yılında İlhan Ekinci, “1518 ve 1523 Tarihli Tapu Tahrir Defterlerine Göre Siverek Sancağı’nın Sosyal ve İktisadî Durumu”, adıyla bir makale yayınlamıştır. Bu makalesi 1992 yılında hazırladığı “1518 (H. 924) Tarihli Tapu Tahrir Defterine Göre Siverek Sancağı” adlı yüksek lisans tez çalışmasına dayanmaktadır. Makale genel hatlarıyla bize tezin bir özetini sunmaktadır. Ancak Siverek tarihi açısında önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Yüksek lisans tezleri genelde kitap olarak basılıp okuyucu ile buluşmadığı için üniversite kütüphanelerinin raflarında tozlanmaktadır. Bu çalışma kitap olarak basılıp, meraklı Siverekli okuyucular ile buluşsa eminin mutlu bir tablo oluşturacaktır. İkinci makale 2001 yılında Mehmet Azimli tarafından hazırlanan “İslam’ın İlk Yıllarında Siverek’in Fethi ve Bazı Yanlış Anlamaları Tashih”, adlı çalışmadır. Çalışmada Siverek’in İslam orduları tarafından fethi ve bu konuda bazı yanlış bilgilerin giderilmesi odaklanmıştır.

Bu iki makale dışında da Siverek’in ilkçağ tarihi ile ilgili iki çalışmadan bahsedebiliriz. Birincisi Nihal Ongunsu tarafından hazırlanan “Urfa’nın Siverek Kazası’nda Taşlı Köy’de Bulunan İki Stel” adlı çalışmadır. Diğer çalışma da Bahattin Çelik tarafından hazırlanan “Şanlıurfa-Siverek İlçesi’nde Ele Geçen Geç Hitit Çağı’na Ait Yeni Bir Stel Kaidesi”, adlı makaledir. Bu iki çalışma bölgenin eski uygarlıklara ev sahibi yaptığını açıkça göstermesi bakımından önemlidir.

Günümüzde birçok husus hakkında bilgi veren Millî Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi ve Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nin Siverek’e dair maddelerinin olmaması açıkçası üzücü bir durumdur. Muhtemelen bu durum maddeyi hazırlayacak bir ilgilinin çıkmamasından kaynaklanmaktadır. Bunun yanında 1893/4 yılında İstanbul’da basılan Şemseddin Sami’nin Kamûsu’l-Alâm adlı eserinde Siverek ve Karacadağ gibi bölge ile ilgili maddeler vardır. Musa Şaşmaz’ın ansiklopedik bir tarzda hazırladığı Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013) adlı çalışmada da Cumhuriyet döneminden günümüze kadar Siverek’in idari durumu ile ilgili bilgiler bulunabilir.

Siverek tarih literatürü incelendiğinde süreli yayınlarından da bahsetmemek olmaz. Süreli yayınların başında da gazete ve dergiler gelir. Siverek’te en köklü gazete İrfan Gazetesidir. Bazı nüshaları Milli Kütüphane’de bulunan bu gazete hakkında verilen künye bilgilerinde gazetenin 19 Mayıs 1923 yılında Mehmet Göyünç tarafından kurulduğu ve 01 Eylül 1959 tarihinde Selahattin Timur tarafından ikinci kuruluşu yapıldığı belirtilmektedir. Cumhuriyet Dönemi Siverek çalışacak kişilerin başvuracağı bir kaynak olması açısından gazetenin o döneme ait nüshaları önemlidir.

Zikrettiğimiz bu eserlerin yanında akademik olmayan ama bölge üzerinde yazılmış çalışmalar da vardır. Bunların hepsini burada belirtmemizin imkânı olmadığı için sadece birkaçından bahsedelim. Ramazan Özgültekin, Ekrem Akman, Hüseyin Demirbağ ve Kadir Sun’un hazırladığı Tarih ve Kültürüyle Siverek adlı kitap 2003 yılında Siverek Kaymakamlığı tarafından yayınlanmıştır. Daha sonra Kadir Sun hariç diğer üç yazar Dünden Bugüne Siverek, adlı bir eser yazmışlardır. Eser Konya’da basılmış olup üzerinde basım tarihi yer almamaktadır. Ramazan Özgültekin tek başına hazırladığı Siverek’in Sosyal Yapısı ve Aşiretler Tarihi, A’dan Z’ye Siverek Ansiklopedisi adlı çalışmalar da vardır. Yine Hüseyin Demirbağ Siverek’e ait eski fotoğrafların yoğunlukta olduğu Bir Zamanlar Siverek adlı bir çalışma hazırlamıştır. Eser Siverek Belediyesi tarafından yayınlanmıştır. Son olarak İbrahim Hayrullah Sun, Karakeçililer adıyla bir kitap yazmıştır. Siverek Kaymakamlığı tarafından yayınlanan bu eserde genelde Karakeçililer üzerinde durulmuştur.

Şimdiye kadar Siverek literatürüne hep Türkçe yazılmış çalışmalar açısından baktık. Bilinmelidir ki Siverek üzerine yabancı literatürde yapılmış çalışmalar da yok değildir. Haberimizin sınırları açısından burada hepsinden bahsetmemizin imkânı olmamakla birlikte bir örnek verecek olursak Ahmet Taşğın ve Marcello Mollica tarafından hazırlanan “The tradition of tattooing in Siverek, Turkey” adlı çalışmadır. Bu çalışma isminden de anlaşılacağı üzere Siverek’te dövme geleneği hakkında bilgiler vermektedir. Son olarak Max von Oppenheim, Carsten Niebuhr ve Helmuth von Moltke gibi bölgeyi gezen yabancıların yazmış olduğu seyahatname türündeki eserlerde de bölge ile ilgili bilgiler bulmak mümkündür.

Yrd. Doç. Dr. İhsan Satış

Munzur Üniversitesi Tarih Bölümü


Bu haber 4519 defa okunmuştur.

FACEBOOK YORUMLAR

YORUMLAR

  • 0 Yorum

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR x
Siverek'te feci kaza 3 ölü, 6 yaralı
Siverek'te feci kaza 3 ölü, 6 yaralı
Siverek Hür Gençlik Gazze için yürüdü
Siverek Hür Gençlik Gazze için yürüdü