ÇEK İLE ALIŞVERİŞTE ON DEFA DÜŞÜNÜN

Yeni bürosunun hayırlı
olması dileğiyle çayını içmeye gittiğim değerli abimiz, Eğitimci Avukat Zekeriya
Naryaprağı ile yaptığım sohbet esnasında konu çek yasası ile ilgili yeni
düzenlemelerin yasallaşmasına geldi. Sohbet konusunun önemli olduğunu ve
herkesi bir şekilde etkileyeceğini düşündüğüm sohbetimizi söyleşiye dönüştürmeye karar verdim. İşte tüm yönleriyle yeni düzenlemelerle çek
yasası;

-Sayın Naryaprağı, çekle
alışverişte niye on kez düşünelim?

Sayın Uğurlu, öncelikle
teşekkür ederim. Siverek’i içerde ve dışarıda Sivereklilere ve kamuya anlatan
birisiniz. Zor şartlarda yaptığınız bu özverili çalışmanız her türlü övgüye
takdir. Bunu belirtmekle vicdani görevimi ifa ve şükran duygularımı ifade etmiş
olurum. 

Evet, on defa düşünelim
ama korkmayalım çünkü çek ile ilgili bir sıkıntı yok. Sıkıntı, karşılıksız çekte.
Karşılıksız çek; ödeme yapmayan çek sahibinin, evrensel hukukta görülmeyen
şekilde hapis cezası ile cezalandırılması gerçeği kamu vicdanını
yaralamaktaydı.

Diğer bir taraftan çekle
dolandırıcılığı meslek haline getirenlerin önünde bu hapis cezası caydırıcı bir
unsur idi. Ama her durumda bir mağduriyet şart mı? Bence değil. Öyleyse değişen
ne onu açıklayalım.

6273 sayılı Kanun,
03.02.2012 tarihinde “ Resmi Gazete”de yayımlanarak yürürlüğe girdi.6273 sayılı
Kanunla getirilen ve olayı yazılı ve görsel basının manşetlerine taşıyan
düzenleme, adli para cezasını ödemediğinden veya ödeyemediğinden hapis cezası
alan çek verenlerin hapis cezasından kurtulmasıdır.

Yani diğer bir
anlatımla, 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesindeki karşılıksız çek keşide
edene verilen “adli para cezası” yerine, “çek düzenleme ve çek hesabı açma”
yasağı getirilmesi ve bu düzenleme neticesinde, çek keşide edenin cezai
sorumluluğunun kaldırılarak suç kabahatler kanunu çerçevesinde idari yaptırıma
dönüştürülmesidir.

-Sayın
Naryaprağı, bu konu ayrıntılı bir ifade gerekiyor zannedersem. Bundan sonra
konuyu en baştan anlatmanızı isteyelim. 
Doğrudan soru cevap şeklinde devam edelim.

-Çek nedir?

Sayın Uğurlu,

Çek, hukuki niteliği
itibari ile bir ödeme aracıdır. Çek, keşide edildiği tarihte keşide edenin yani
düzenleyenin banka hesabındaki parasının çekte yazılı olan kadarının çek
yaprağında adı geçene veya çek yaprağını elinde bulunduran ilgilisine ödenmesi
emrini içeren kıymetli bir evraktır. Bu şekliyle çek bir borçlanma aracı olarak
kullanılamaz. Ancak ülkemizde geçerli olan ticari anlayış, piyasanın çeki
ileriye dönük bir borçlanma, kredili ödeme vasıtası yapmıştır. Yani
kredilendirme aracına dönüştürmüştür. Bu nedenle kanun koyucu 2017 tarihine
kadar bu şekilde kullanılmasına izin vermektedir.

Karşılıksız çek düzenleme suçu hapis cezası ile mi
cezalandırılmaktaydı?

Hemen hemen her konuda
olduğu gibi bu konuda da yanlış bilgilerle gündem oluşturmakta üstümüze yoktur.
Karşılıksız çek keşide etmek suçunun cezası hapis cezası değil, adli para
cezası idi. 

Değişiklikten önceki
düzenlemeye göre, karşılıksız çek keşide etmek suçunun cezası adli para
cezasıdır. Adli para cezasının
ödenmemesi durumunda hapis cezası ile karşılaşılmaktaydı. İşte yeni düzenleme
bu hapis cezası kaldırmakta idari yaptırım uygulamasını gündeme
yerleştirmektedir.

 Özetle söylersek adli para cezasının
ödenmemesi durumunda verilen hapis cezası kaldırılmakta idari yaptırım
uygulaması gündeme gelmektedir.

Peki, ben bir vatandaş
olarak evimi satsam ve alan kişi çekle ödeme yapsa ve çek karşılıksız çıkarsa
yaptığım alışverişten ben mi suçlu olurum?

Elbette hayır,

Muhatabın dolandırıcılık ve sahteciliğe başvurduğunun tespit edilmesi
durumunda, Türk Ceza Kanunu (5237 sayılı TCK) kapsamında, hapis cezası
uygulanır. Konuştuğumuz konu çek bedeli dışındaki sürece ilişkindir. Yani karşılıksız olan çeke yönelik olarak çeki verene verilen
adli para cezası ödenmediği için uygulanan hapis cezası yerini idari nitelikle
yaptırıma bırakacak olmasıdır.

Düzenleme öncesi, karşılıksız çek veren kişi hakkında her
bir çekle ilgili olarak 1500 güne kadar adli para cezası verilirken; yapılan
değişiklikle, Cumhuriyet Savcısı'nın kararı ile her
bir çekle ilgili olarak 10 sene çek yazma ve çek hesabı açma yasağı
getirilmiştir.

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararına
muhalefet, karşılıksız çekin düzenlenmesi suretiyle dolandırıcılık, belgede
sahtecilik veya başka bir suçun işlenmesi halinde hapis
cezası verilebilecek. Ayrıca dolandırıcılık amacıyla karşılıksız çek keşide
edilmesi halinde keşideci hakkında nitelikli dolandırıcılık suçu nedeniyle
cezai takibat yapılabilecektir.

Hamiline çek defteri yaprağını kullanmadan el yazısı
hamiline çek düzenleyen kişi içinde bir düzenleme getirilmiştir. Her bir çekle
ilgili uygulanan 1 yıla kadar hapis cezası, 300 TL'den 3 bin TL'ye kadar idari
para cezasına dönüştürülecektir.

Diğer taraftan karşılıksız çek düzenleyene yönelik adli
para cezası yaptırımı idari nitelikte bir yaptırıma dönüştürüldüğünden, daha
önce Adli Sicilde tutulan yasaklılık durumuna ilişkin kayıtlar, Merkez
Bankasında tutulacaktır.

- Çeki düzenleyen çekin karşılığını öderse
ne olur?

Karşılıksız
kalan çek bedelinin faiziyle birlikte alacaklıya ödenmesi durumunda çek
düzenleme yasağı kalkmaktadır.

-Çekim karşılıksız çıktı. Çeki veren bu gün
yarın ödeyeceğim diyorsa, ne zamana kadar beklemeliyim.

6762 sayılı Türk
Ticaret Kanunu'nun 726. maddesinin bir ve ikinci fıkralarında yer alan “6 ay”
ibareleri “3 yıl” şeklinde değiştirildi. Buna göre, hamilin(çeki elinde
bulunduran), cirantalarla düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip
olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren 3 yıl geçince
zamanaşımına uğrayacak. Bu çok olumlu bir gelişme Birçok kötü niyetliyi
vazgeçirecek bir süre.

Oyalama yoluyla
bazen bu altı aylık hak düşürücü süre geçirilebiliyordu.

Kanuni ibraz süresi içinde, karşılıksız çek
veren kişi hakkında uygulanan adli nitelikteki yaptırım, idari nitelikte bir
yaptırıma dönüştürülecek. 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. Maddesi’nde
yapılan değişiklik ile madde başlığında yer alan “Ceza Sorumluluğu” ifadesi
kaldırılmış madde metninde sadece çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına
ilişkin düzenlemeler korunmuştur.

Buna göre; karşılıksız çek düzenlenmesi halinde hamilin
şikâyet hakkı kaldırılmış bunun yerine savcılıktan “çek düzenleme ve çek hesabı
açma yasağına karar verilmesi” talebinde bulunma hakkı tanınmıştır. Bu başvuru
da 6 aylık süreye tabi tutulmuştur. Yeni uygulama ile, hamilin talebi üzerine
Cumhuriyet savcısı tarafından her bir çek yaprağı için çek düzenleme ve çek
hesabı açma yasağı kararı verileceği düzenlenmiştir.

-Durumum düzeldi ve ödemediğim çeki ödemek istiyorum.

Karşılıksız kalan çek bedelinin faizi ile birlikte tamamen
ödenmesi durumunda, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kaldırılıp, bu
durum Merkez Bankasına bildirilir.

Çek yazma ve çek
hesabı açma yasağı kararına karşı, çek düzenleme ve
çek hesabı açma yasağı kararının verildiği savcılığa başvurularak talebin geri
alınması halinde de çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kaldırılır. Çek
düzenleme ve çek hesabı açma yasağına ilişkin kayıt, üzerinden 10 yıl geçmesi
halinde Merkez Bankası tarafından resmen silinir.

Düzenlemeye karşı taraftan bakarsak karşılıksız çek kesen
kişilere 10 yıl süreyle çek verilmeyecektir.

Yapılacak
başvuru ve itirazlar hakkında da kabahatler Kanunu
uygulanacak. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararına karşı yapılan
başvurunun kabulü halinde, buna ilişkin bilgiler, Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı
Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla Merkez Bankasına elektronik ortamda
bildirilecektir.

-Bankaların çekteki yeni düzenleme
karşısında durumu nasıl? Çünkü çek defteri sonuçta bir bankadan alınabiliyor?

Bankalar çek hesabı açılır iken müşterilerinin çek yasaklısı
olup olmadığını kontrol etmek zorundadırlar. Mevcut Çek Kanunu bu yasaklılık
kontrolünün Bankalarca, müşterinin “adli sicil kayıtlarının” temin edilmesi
sureti ile yapılacağını düzenlemekte idi. Yeni yasa değişikliği ile yasaklılık
kontrolünde adli sicil kayıtlarını temin zorunluluğu kaldırılmış yerine Merkez
Bankası kayıtlarının esas alınacağını öngörmektedir.

Bankaların
parasal sorumluluğu da artıyor. Bu çerçevede banka çek yaprağını ibraz eden
hamile, vaktinde ibraz edilen her çek yaprağı için; karşılığının hiç
bulunmaması halinde, çek bedeli bin Türk Lirası (TL) veya üzerinde ise bin TL,
çek bedeli bin TL'nin altında ise çek bedelini ödeyecek. Karşılığının kısmen
bulunması halinde de çek bedeli bin TL veya altında ise kısmi karşılığı bin
TL'ye tamamlayacak, çek bedeli bin TL'nin üzerinde ise kısmi karşılığa ilave
olarak bin TL'yi ödeyecek. Ancak 30 Haziran 2018 tarihine
kadar eski basım yılı yazılı olmayan eski çeklerin ibraz edilmemesi halinde,
bankanın, bu kanuna göre ödemekle yükümlü olduğu tutara ilişkin sorumluluğu da
sona erecek.

Çek yaprağında neye dikkat etmeliyim?

"Çek" kelimesini ve eğer senet Türkçe'den başka
bir dille yazılmış ise o dilde "Çek" karşılığı olarak kullanılan
kelimeyi, kayıtsız ve şartsız muayyen bir bedelin ödenmesi için havaleyi,
ödeyecek kimsenin "muhatabın" ad ve soyadını; ödeme yerini; keşide gününü
ve yerini; çeki çeken kimsenin (Keşidecinin) imzasını içermelidir.

Yine şubenin adını ve keşidecinin hesap numarası, çek
sahibinin Vergi Kimlik Numarası  ve
TCMB'nca belirlenen baskı şekli ve el yazısıyla imzalanması kanunda yazılı
unsurlar iken yeni düzenleme ile  çekin
basım yılı da yapraklara yazılma zorunluluğu olan şekil unsurları arasına
girdi.

01.01.2013 tarihinden itibaren çekin yazılı baskı tarihinden
itibaren 5 sene içinde ibraz edilmemesi halinde, muhatap bankanın ödemekle
yükümlü olduğu tutara dair sorumluluğu sona erecek.

Bankalar, kanunun yürürlüğe
girmesinin ardından 1 ay içinde yeni çek defterlerini bastıracak. Bankalar, 31
Aralık 2012'ye kadar müşterilerine yeni çek defterlerini verecek ve ellerindeki
eski çek defterlerini imha edecek. Eski çeklerin hukuki geçerliliği devam
edecek.,yani üzerinde basıldığı tarih yer almayan
çeklerin, çekin, yazılı düzenleme tarihinden önce ödenmek için muhatap bankaya
ibrazı, 31 Aralık 2017'den önce geçersiz olacak.

5941 sayılı Çek Kanunu’nun 7. Madde 9. fıkrasında yapılan
değişiklik ile;  matbu hamiline çek
defteri yaprağını kullanmadan el yazısı ile “hamiline” yazarak çek düzenleyen
kişi hakkında, bu aykırılığı içeren her bir çekle ilgili olarak, bir yıla kadar
hapis cezası ile cezalandırılacağı düzenlemesi yerine, her bir çek için
Cumhuriyet Savcısı tarafından 300,00TL’sından 3.000,00TL’na kadar idari para
cezasına karar verileceği düzenlenmiştir.

Karşılıksız
çekten dolayı dosyam Yargıtay’da durumum ne olacak?

Suç karşılığında uygulanan yaptırımı, idari yaptırıma
dönüştüren fiiller nedeniyle soruşturma evresinde bulunan dosyalar hakkında
Cumhuriyet Başsavcılığınca, kovuşturma evresinde bulunan dosyalar hakkında
mahkemece idari yaptırım kararı verilecek. Yargıtay'da bulunan dosyaların geri
gönderildiği mahkemeler duruşmasız karar verecek.

Kanunun yayımı tarihinden önce verilen çek düzenleme ve çek
hesabı açma yasağı kararlarına ilişkin kayıtlar, Merkez Bankasında tutulmaya
devam edilecek.

Yeni düzenlemeden ticari hayat nasıl
etkilenir?

Yeni düzenleme
ilk bakışta karşılıksız çek keşide etmek yoluyla borçlanan kişiler korunmuş
gözükmektedir. Çek karşılığında gayrimenkul, menkul mal veya hizmet veren ve
alacağını tahsil edemeyen kişiler mağdur edilmiş diyebiliriz. Ancak işin aslı
öyle değildir.

Akademik ve
ekonomik çevrelerde Çek Kanunu’nda yapılan değişiklikten ticari hayatta zarar
göreceği, çekteki cezai sorumluluğun kaldırılması ile ticari hayattaki güven
duygusunun ortadan kalkacağı, çek keşide eden borçluyla, alacaklı arasındaki
dengenin gözetilmediği, adalet duygusu yıpratıldığı ve artık, ticari hayatta
kimsenin çeke güven duymayacağı ve çekin kullanım alanın daralacağı ifade
edilmektedir.

Ancak, çekten
dolayı kimsenin mağdur olmaması için, bankaların her önüne gelene çek
defteri(karnesi) vermelerinin engellenmesi gerektiğini düşünüyorum. Kısaca
bankadan bir vatandaş kredi isterken banka hangi ölçütleri esas alıyorsa o
özenle hareket edilerek çek defteri verilmelidir.

Araştırma ve
özen yükümlülüğüne aykırı davranan bankalara sorumluluğunun ihlalinde önemli
cezai yaptırımların getirilmesi gerektiğini düşünüyoruz.

Diğer taraftan
çek karşılığında iş yapan kişinin de basiretli bir ticaret erbabından beklenen
özen ve davranış sorumluluğu çerçevesinde çek sahibini araştırması
ve çeki sorgulatması gerektiğini düşünüyorum.

Burada biraz daha duyarlı ve basiretli davranırsak, iki
olanağının sonuna kadar kullanılması durumunda herhangi bir sıkıntının
yaşanacağını düşünmüyorum

Sayın Naryaprağı,
bu sohbetin faydalı olması dileğiyle verdiğiniz bilgiler için teşekkür
ediyorum.

Sayın Uğurlu,
size ve okuyuculara faydalı olması dileğiyle ben teşekkür ediyorum.